'Taçsız Kraliçe' hâlâ yol gösteriyor

2025-12-18 09:02:18


	 

	Öznur Değer 

	 

	WAN- Yaşamını yitirişinin 29’uncu yılında “Taçsız Kraliçe” olarak bilinen Eyşe Şan, Kürt dengbêjlere öncülük etmeye devam ediyor.

	 

	Tarihten günümüze Kürt kültürünün diri kalan geleneğinin başında gelen dengbêjlik kültürünün en önemli ismi Eyşe Şan, yaşamını yitirişinin 29’uncu yılında da Kürt kadın dengbêjlere ilham kaynağı olmaya devam ediyor. Yaşamını sanata, müziğe ve mücadeleye adayan Eyşe Şan, adını dünyaya duyuran bir sembol.

	 

	Amed’de doğdu

	 

	Kürtlerin “Taçsız Kraliçe”si olarak bilinen Eyşe Şan, 1938 yılında Amed’de doğar. Bir dengbêjin kızı olarak dünyaya gözlerini açan Eyşe Şan’ın yaşamını dengbêjlik şekillendirir. Eyşe Şan; Eyşana Kurd, Eyşe Xan, Eyşana Elî isimleriyle de tanınır. Eyşe Şan, Amed’in ardından Dilok (Antep), İstanbul, Almanya, Bağdat ve İzmir’de yaşadı. Yaşamını müziğe adayan Eyşe Şan, ömrü boyunca dilinden stranlarını eksik etmedi. Radyolarda çalışan, konserler veren Eyşe Şan, çok sayıda kasete de imza attı.

	 

	Müzik tutkusu onu yollara düşürür

	 

	Amed’de doğmasının ardından müziğe olan tutkusu onu göç yollarına sürükler. Dengbêj çocuğu olmasına rağmen ailesinden annesi dışında kimse Eyşe Şan’ın müzikle ilgilenmesini desteklemez. Ailesinin müziğe karşı çıkması nedeniyle Eyşe Şan, müziğe olan tutkusu nedeniyle Amed’den Dilok’a gider. Dilok’ta stranlarını seslendiren Eyşe Şan’ı bir sorun daha karşılar: Kürtçe dil yasağı… Kürtçenin konuşulmasının yasak olduğu, Kürtçe şarkıların seslendirilemediği bir dönemi yaşayan Eyşe Şan, tüm zorluklara rağmen Kürt müziği ile dengbêjlik kültürüne tarihi bir miras bırakır. Kürtçenin yasaklanmasından ötürü Türkçe şarkılar seslendirmeye başlayan Eyşe Şan, çeşitli radyolarda seslendirdiği şarkılarla sesini binlere ulaştırır.

	 

	Ekonomik sorunlar müziği bırakmasına neden olmaz

	 

	Henüz 25 yaşında genç bir kadın iken, 1963 yılında bu defa Eyşe Şan’ı ekonomik sıkıntılar karşılar. Bu defa yaşadığı ekonomik sıkıntılar nedeniyle İstanbul’a göç etmek zorunda kalan Eyşe Şan, tutkulusu olduğu müzikten vazgeçmez ve burada Kürtçe ve Türkçe konserler vermeyi sürdürür.

	 

	‘Ez Xezalim’ ile nam salar

	 

	Birçok parçası olan Eyşe Şan, “Ez Xezalim” adlı parçayla adını dünyaya duyurur. Ardından ise Kürtçe-Türkçe ilk kasetini çıkartır. Erkek zihniyetine ve devletin yasaklayıcı zihniyetine stranlarıyla meydan okuyan Eyşe Şan’ın namı yayıldıkça üzerindeki baskılar da artmaya başlar. Baskılara rağmen sesinden taviz vermeyen Eyşe Şan, bu defa ülkeden göç etmek zorunda kalarak Almanya’ya gider. Orada bir acı daha yaşayan Eyşe Şan, 18 aylık bebeği Şahnaz’ı kaybeder.

	 

	Şarkıları nedeniyle tehdit edilir

	 

	Bir süre Almanya’da yaşayan Eyşe Şan, ardından tekrar İstanbul’a döner. Yaşamından mücadelesi eksilmeyen Eyşe Şan’ı bu kez de seslendirdiği stranlar nedeniyle tehditler karşılar. Tehditlere boyun eğmeyerek şarkılar söylemeye devam eden Eyşe Şan, aynı zamanda hayatta kalma mücadelesi de yürütür.

	 

	Bir göç yolu daha

	 

	Maruz kaldığı baskılar onu bir göç yoluna daha zorlar ve Eyşe Şan, bu kez de 1979 yılında Bağdat’a gider. “Bağdat’ın Sesi” Radyosu’nda Eyşana Elî adıyla sesini dünyaya duyurmaya devam eder. Bağdat’ta kaldığı süre zarfında Musul, Erbil ve Duhok’ta konserler verir.

	 

	Gözlerini yaşama müzikle yumdu

	 

	Yaşamının bir yarısı erkek egemen zihniyete karşı mücadele ile geçen Eyşe Şan’ın yaşamının diğer yarısı ise aşkla bağlı olduğu müzikle geçti. Yaşamının son nefesine kadar dilinden stranlarını ve buna karşı mücadeleyi eksik etmeyen Eyşe Şan, 58 yaşında, 18 Aralık 1996 yılında yenik düştüğü kanser nedeniyle İzmir’de yaşama gözlerini yumdu. Eyşe Şan’ı ölümsüz kılan onlarca stranı Kürt kültürüne ve müziğine miras kaldı. Bugün hâlâ kadınlar, Kürtlerin “Taçsız Kraliçesi” olarak bilinen Eyşe Şan’ın stranlarından aldığı ilhamla dengbêjlik kültürünü sürdürüyor.

	 

	Vasiyeti 29 yıl sonra gerçekleşti

	 

	İzmir’de yaşamını yitirerek orada defnedilen Eyşe Şan’ın son isteği, doğup büyüdüğü Amed’e gömülmekti. Ancak bu vasiyeti 29 yılın ardından, 18 Haziran’da Amed Büyükşehir Belediyesi’nin girişimleriyle yerine getirildi ve Amed’deki Yeniköy Mezarlığı’na defnedildi.