Înşakirina pergala civakî (1) 2025-08-05 09:05:52     Têkilya dîrokî ya di navbera jin û xwezayê de   Derya Ceylan   NAVENDA NÛÇEYAN - Jin û xweza du damarên sereke ne ku di tevahiya dîrokê de jiyanê xwedî kirine. Ev girêdan, ku piştî şoreşa çandiniyê perçe bû û heta modernîteya kapîtalîst berdewam kir, îro ji nû ve tê hunandin. Wekî ku Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan dibêje: Azadiya xwezayê bêyî azadiya jinan ne mumkin e û azadiya civakê bêyî xwezayê ne mumkin e.   Perspektîfa ku Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan ji kongreya 12'an a PKK'ê re pêşkêş kir, ji nîqaşên rêxistinî wêdetir diçe û çarçoveyek berfireh ji bo avakirina pergalek civakî ya nû li ser bingeha azadiya jinan pêşkêş dike. Tê de têkiliya di navbera jin û xwezayê de, veguherîna xwezaya civakî, tepeserkirina avahiyên komunal, karakterê zayendperest ê modernîteyê, dûrxistina dîrokî ya jinên Kurd, pêvajoya fesihkirinê ya PKK'ê û pêşniyarên stratejîk ji bo serdema nû hene. Her beş eşkere dike ka têgeha modernîteya demokratîk çawa bi awayekî navendî di ser ser jinê re tê avakirin.   Rêze dosyayên ku me amade kirine, li ser bingeha van nirxandinan, bi rojevên ku li ser rolên îdeolojîk, civakî û siyasî yên jinan disekinin pêşve diçin.   Xala destpêkê ya vê beşa yekem yek ji sernavên "Çavkaniya Pirsgirêka Civakî" yê ku Abdullah Ocalan girtiye dest e. Ev beş kontrola xwezayê, wate û jiyana civakî, digel jinan, wekî yek ji şikestinên herî kûr di dîroka mirovahiyê de destnîşan dike. Qutkirina girêdana dîrokî ya jinan bi xwezayê re wekî yek ji dînamîkên bingehîn ên ku krîzên jiyana nûjen gur dike tê hesibandin.   Beşa yekem a dosyeyê lêkolîn dike ka ev şikestina dîrokî çawa laş û zanîna jinan tepeser dike, girêdanên wan bi xwezayê, jiyanê û nirxên civakî qels dike. Di vê çarçoveyê de, rizgariya jinan ne tenê wekî daxwazek ji bo wekheviyê, lê di heman demê de wekî prensîba damezrandina pergalek nû ya jiyanê jî tê pênasekirin.   Ji Pîrozdîtina Jin û Xwezayê heta Kontrolkirina Wan   Di civakên  matrilineal de, jin kirdeya ku berdewamiya jiyanê misoger dikin têne dîtin. Girêdana wan a mîstîk bi xwezayê re di hemû waran de jiyana civakî dagir dike. Xwedawendên wekî Inanna, Kîbele, û Demeter pozîsyona yekgirtî ya jinan bi xwezayê re sembolîze dikin; çerxa xwezayê bi laşên jinan tê pênasekirin.   Piştî şoreşa çandiniyê, milkdîtina erdê bi xwe re kontrola li ser ked û laşê jinan anî. Jin hatin kolekkirin ji bo pozîsyonek wekî amûrê zayînê û mulk dîtinê hatin kontrolkirin û desteserkirin; pergala serdest ya mêr avahiya ku ji hêla mêran ve hat avakirin bû navenda jiyana civakî. Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan ev pêvajo wiha rave kir: "Pozîsyona jinan di dîrokê de rasterast bi pozîsyona civak û mêran re wekhev e. Derketina holê ya koletiya jinan jî bingeha koletiya mêr û civakê pêk tîne."   Di vê serdemê de, nasnameya di navbera jin û xwezayê de bû amûrek îdeolojîk a hêz û mekanîzmayên kontrolê.   Parçekirina Nasnameyê bi Modernîteyê re   Bi Şoreşa Pîşesaziyê û modernîteyê re, jin û xweza di bin kontrola pêvajoyên hilberînê de hatin parçekirin û bazarkirin. Modernîteya kapîtalîst xwezayê wekî çavkaniyek bêdawî û cîhek ku ji bo bazarê were bikaranîn didît, û keda jinan ji nedîtîve hat. Her ku jin bûn keda erzan an jî karkerên lênêrînê yên bêpere ji bo bajaran, ew ji girêdana xwe bi xwezayê re hatin qutkirin. Moderne vê girêdanê bi tenê bi rêya efsaneyên "xwezaya jinan" ji nû ve çêdike da ku rolên navmalî rewa bike. Astengiyên îdeolojîk li dijî beşdarbûna jinan di hilberîn û jiyana civakî de wekî aktorên azad têne dîtin   Ji Nû Ve Avakirina Nasnameyê   Tevgera ekofemînîst, ku ji salên 1970'yan vir ve mezin bûye, îdîa dike ku talankirina xwezayê û îstismara jinan berhema hevbeş a pergala kapîtalîst a ku ji hêla mêran ve serdest e. Ji nû ve avakirina girêdana jinan bi xwezayê re hem ji bo rizgariya jinan û hem jî ji bo rizgariya ekolojîk wekî pêdivî tê hesibandin. Ramanwera ekofemînîst Vandana Shiva rola jinan di têkoşîna ekolojîk de teqez dike û dibêje, "Jin û xweza ji ber îstismara pêvajoyên baviksalar, kapîtalîst û kolonyal ên ku wekî pêşveçûna pêşkeftinê têne pêşkêşkirin herî zêde zirarê dibînin."   Tevgera Azadiya Jinên Kurd û Jîneolojî hilweşîna vê girêdanê wekî bingeha îdeolojîk a modernîteya kapîtalîst dibînin. Jîneolojî ji nû ve avakirina vê girêdanê wekî mifteya veguherîna civakî dibîne. Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan gotiye, "Azadiya jinan bingeha civakek demokratîk e. Şaristaniya demokratîk bêyî azadiya jinan nikare hebe", bi vî awayî balê dikişîne ser çareseriya azadiya jinan ji bo civakek ekolojîk.   Berxwedan û Şêweyekî Jiyanê yê Alternatîf    Jinên gundî li dijî santralên hîdroelektrîkê û projeyên madenê li herêma Deryaya Reş nobedar in, jinên li Çiyayên Kaz û Akbelenê li dijî birîna daristanan li ber xwe didin,û pratîkên çandiniya ekolojîk ên ku ji hêla jinên Kurd ve li komînên gundan têne kirin wekî mînakên ji nû ve avakirina girêdanên jinan bi xwezayê re li zeviyê ne.   Ev qadên têkoşînê ne tenê rê li ber jinan vedikin ku xeta berxwedanê li dijî hilweşîna ekolojîk û newekheviyên civakî ava bikin û di heman demê de ji bo wan rê vedikin ku pratîkek jiyana kolektîf û ekolojîk organîze bikin.   Rêyeke alternatîf ji bo krîza civakî   Nasnameya dîrokî ya di navbera jin û xwezayê de ji aliyê pergala baviksalar û modernîteya kapîtalîst ve tê şikandin. Lêbelê, vegerandina vê girêdanê wekî şertek bingehîn ji bo edaleta ekolojîk û azadiya jinan derdikeve pêş. Azadkirina girêdana jinan bi xwezayê re misoger dike ku krîzên ekolojîk derbas bibin û jiyanek demokratîk ava bibe. Bi gotinên Rêberê Gelê Kurd Abdullah Ocalan: "Şaristaniya demokratîk bêyî jin û ekolojiyê pêş nakeve." Jîneolojî û perspektîfa modernîteya demokratîk ji nû ve avakirina girêdana jinan bi xwezayê re wekî dînamîka bingehîn a veguherîna civakî dibînin. Têkoşîna jinan ji bo parastina xwezayê ne tenê hewldanek ji bo parastina jîngehê ye; ew di heman demê de vediguhere qadeke xweparastinê ku ew azadî, nasname û mafê jiyanê yê xwe lê diparêzin. Bêyî vegerandina vê girêdanê, avakirina azadiya civakî ne mumkin e. .