Pelşîn Çetînkaya

 

AMED - Parêzer Dîlan Elçî li ser pêkanînên nemirovane yên li girtîgehan ku yek ji wan deverên ku polîtîkayên neqanûnî yên dewletê herî zêde lê têne dîtin, tê sepandin, axivî û got ku astengkirina bihîstina binpêkirinên mafên girtiyên jin encama polîtîkayeke sîstematîk a bêdengî û nedîtbariyê ye.

 

Li girtîgehên welêt ku binpêkirinên mafên mirovan, zext, astengî û tundûtûjî di asta herî bilind de ne, girtiyên jin û mêr bi van pêkanînan ji mafê xwe yê herî bingehîn, mafê jiyanê, bêpar dimînin. Her çend di girtîgehên di bin çavdêriya dewletê de roj bi roj zêde dibin jî, berdana girtiyên nexweş, bicihneanîna berpirsiyariyên pêwîst ên li hember girtiyên ducanî, biryarên neheq ên Lijneya Îdarî û Çavdêriyê (IGK), girtiyên ku înfazên wan têne şewitandin û gelek binpêkirinên din ên neqanûnî jî zêde dibin, ev pirsgirêk jî di xalek kûrtir de ye. Dewletê bi van pêkanînan bi paşguhkirina qanûnan ev rewş veguherandiye rewşek sîstematîk.

 

Parêzer Dîlan Elçî derbarê sûcên ku hatine kirin û şert û mercên girtîgehê yên li girtîgehan de ku bûne çavkaniya binpêkirinan nirxandin kir.

 

Şert û mercên girtîgehê yên ku pratîkên tecrîdê lê serdest in

 

Dilan Elçî, diyar kir ku girtî li girtîgehan bi binpêkirinên mafên mezin û cidî rû bi rû dimînin û got, "Li gorî îstatîstîkên ku ji hêla Rêveberiya Giştî ya Girtîgeh û Malên Ragirtinê ve hatine ragihandin, li seranserê Tirkiyeyê 403,060 girtî û mehkûm hene û heta niha 1,412 nexweş hatine tespît kirin. Ger em behsa binpêkirinên sereke yên mafên li girtîgehan bikin, mafê gihîştina tenduristiyê li girtîgehan bi sînor e, veguhastin bi wesayîtên servîsê bi awayekî ku rûmeta mirovan binpê dike tê kirin. Setên ji bo revîr û nexweşxaneyan dereng dimînin. Heta nexweşên giran jî bi girêdana bi nivînan û kelepçekirinê têne dermankirin. Beş pir qerebalix in. Ew ne paqij in, germkirin û gihîştina ava paqij a têrker tune. Heta li girtîgehên ewlehiya bilind jî, nexweş di beşên yek kesî de têne girtin. Her wiha lêgerîna dev û sînorkirinên li ser azadiya ragihandinê hene."

 

'Tundî li jinan tê kirin'

 

Dilan Elçî diyar kir ku ji ber pirsgirêka newekheviya zayendî ya ku di van girtîgehan de li ser civakê serdest e, pir bandor dibin û got, "Çavkaniya zext û astengiyên ku jinên di girtîgehan de rastî wan tên, encama pergalek du-astî ye ku hem ji newekheviya zayendî û hem jî ji serdestiya avahîsaziyê ya pergala girtîgehan xwedî dibe. Bi gotineke din, çavkaniya zext û astengiyan di xala ku newekheviya zayendî bi pergala girtîgehan re digihîje hev de derdikeve holê. Her çend jinbûn jixwe rewşek newekheviyê bi xwe re tîne jî, avahiya girtîgehê ya navendî ya mêran wê hîn kûrtir dike. Jin bi rolên wekî guhdar, nerm û dayiktiyê têne pênasekirin. Jinên ku ji van şêwazan derbas dibin, di girtîgehan de, wekî di civakê de, bi muameleyek dijwartir re rû bi rû dimînin."

 

'Cezayê di nav cezayekî de'

 

Dilan Elçî bal kişand ser wê rastiyê ku jinên dîlgirtî ji cihên ku lê dijîn dûr, li zindanan têne bicihkirin û ev yek wan ji jiyana civakî dûr dixe û got, "Jin ji bajarên ku lê dijîn ber bi cihên dûrî malbatên xwe ve tênê li zindanan tên bicihkirin. Ev yek serdanên malbatê hema hema ne mumkin dike. Ew wekî amûrek cezayê psîkolojîk derdikeve pêş. Ew bi tevahî rê li ber jinan digire ku bi cîhana derve re têkilî daynin. Rêziknameyên zindanan, destûr û peymanên navneteweyî bi zelalî destnîşan dikin ku sirgûnkirina keyfî, tecrîd û sînordarkirinên li ser temaşekirinê binpêkirin in. Cezayên weha wekî cezayek di nav cezayekê de ne. Divê ev pêkanîn bi rastî wekî beşek ji polîtîkayek sîstematîk a tecrîd û çavtirsandinê li dijî girtiyên jin werin nirxandin."

 

'Ev pêkanîn li dijî qanûnên neteweyî û navneteweyî ne'

 

Di dawiyê de, Dîlan Elçî got, "Her çend xuya dike ku binpêkirinên mafên ku jinên girtî pê re rû bi rû dimînin têne bêdengkirin jî, ev ne ji ber bêhesasiyeta civakê ye, lê belê ji ber polîtîkayeke sîstematîk a bêdengî û nexuyabûnê ye. Medya hema hema bi tevahî di bin kontrola hikûmetê de ye. Dema ku ev mijar tên rojevê, an bi awayekî dinê tên dayin an jî têne paşguhkirin. Ev pêkanînên li dijî jinên girtî hem qanûnên neteweyî û hem jî yên navneteweyî binpê dikin û ji perspektîfeke qanûnî dûr in."